Το άγχος είναι θετικό ή αρνητικό;

Η κοινωνία μας εμπνέει την ιδέα ότι το άγχος είναι μια κακή, άσχημη κατάσταση που έρχεται από έξω και μας πονάει, και μπορούμε να το ελέγξουμε αλλά σχετικά: συμβαίνει ένα σοβαρό, στρεσογόνο γεγονός και προσπαθούμε να αντισταθούμε όσο πιο σκληρά μπορούμε....

Στην πραγματικότητα, το άγχος είναι απλώς ένα ερέθισμα που μας προσφέρει το περιβάλλον μας και ως τέτοιο δεν είναι θετικό ή αρνητικό.  Όπως ανέφερα όταν μιλούσα για τα κίνητρα (βλ. την "ανάγκη για ικανότητα") χρειαζόμαστε αυτά τα ερεθίσματα για να επιβιώσουμε. Είναι οι απαιτήσεις από το περιβάλλον που θέτουν σε κίνηση εκείνους τους μηχανισμούς επίλυσης προβλημάτων που μας κάνουν να αναπτυσσόμαστε και να βελτιωνόμαστε.

Ορισμένες κοινωνικές μελέτες δείχνουν ότι η απουσία ερεθισμάτων οδηγεί τα άτομα στο να παραλείπουν να φροντίζουν τον εαυτό τους, ακόμη και μέχρι να πεθάνουν. Αυτό είναι: πρέπει να ενεργοποιούμαστε πλήρως, τόσο στο μυαλό όσο και στο σώμα μας, προκειμένου να επιβιώσουμε. Το περιβάλλον, οι απαιτήσεις του, οι δυσκολίες που πρέπει να επιλυθούν, τα γεγονότα που πρέπει να διαχειριστούμε, όλα εκπληρώνουν αυτή τη λειτουργία. Αλλά, τι είναι τότε αυτό που μας κάνει να νιώθουμε πρόβλημα, πίεση, για να το θέσουμε με μια κοινωνικά διαδεδομένη λέξη: "στρεσαρισμένοι";

Ο μηχανισμός έχει ως εξής: ένα ερέθισμα (οτιδήποτε) έρχεται από το περιβάλλον και ο στόχος μας είναι να βρούμε μια λύση. Ανταποκρινόμαστε σε αυτό το ερέθισμα ανάλογα με το αίσθημα ότι είμαστε ικανοί ή όχι να το διαχειριστούμε: άλλοτε νιώθουμε δυνατοί και ικανοί, άλλοτε όχι τόσο ικανοί, άλλοτε εντελώς ανίκανοι. Αυτό που προκαλεί τις δυσκολίες μας δεν είναι το ίδιο το ερέθισμα, το περισσότερο ή λιγότερο σοβαρό πρόβλημα που έρχεται από το περιβάλλον, αλλά η προσωπική μας αντίληψη ότι είμαστε σε θέση να το αντιμετωπίσουμε, η προσωπική μας αντίδραση στο στρες. Όλα αυτά εξαρτώνται από την αίσθησή μας ότι διαθέτουμε τους πόρους για να ξεπεράσουμε το εμπόδιο ή να το αντιμετωπίσουμε, τέλος πάντων.

Αν είμαι πεπεισμένος ότι δεν είμαι σε θέση να διαχειριστώ το ερέθισμα, έρχεται η αρνητική μου αντίδραση που θα προκαλέσει άγχος και στρες (distress)- αντίθετα, αν πιστεύω ότι μπορώ να το διαχειριστώ με επιτυχία, η θετική μου αντίδραση θα οδηγήσει σε αίσθημα ικανοποίησης και υπερηφάνειας (eustress).

Επομένως, το πρόβλημα δεν είναι το ερέθισμα αλλά η προσωπική μας αντίδραση σε αυτό, η οποία αντανακλά την ικανότητά μας να προσαρμοζόμαστε στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Ας πάρουμε ένα πρακτικό παράδειγμα.

Αν το παιχνίδι απαιτεί να κάνω μια πάσα που με φέρνει σε δύσκολη θέση, ή να εκτελέσω ένα πέναλτι κατά τη διάρκεια ενός σημαντικού αγώνα, ή να συνεχίσω το παιχνίδι μετά από ένα κακό λάθος (ερεθίσματα από το περιβάλλον), αν νιώθω αυτοπεποίθηση, αν διδάχθηκα την αυτοπαρακίνηση και την αντίδραση μπροστά στις δυσκολίες, αν έμαθα να έχω θάρρος και να δίνω πάντα τον καλύτερό μου εαυτό, τότε η αντίδρασή μου θα είναι θετική (παρά τη δυσκολία και ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα) και θα με κάνει να νιώθω δυνατός, ικανός, ικανοποιημένος και περήφανος για τον εαυτό μου και θα μου δώσει μια ικανοποιητική αίσθηση ευεξίας (Eustress).

Αντίθετα, αν πανικοβληθώ και δεν ξέρω τι να κάνω επειδή φοβάμαι την αποτυχία, αν η χαμηλή μου αυτοεκτίμηση και το άγχος με κυριεύσουν, τότε η αντίδρασή μου θα είναι ανεπαρκής, συχνά κάτω από τις δυνατότητές μου και θα με κάνει να αισθάνομαι ανικανοποίητος, ανίκανος, αδύναμος, με επακόλουθο άγχος και στρες (Distress).

Μπορώ να αλλάξω την πορεία των γεγονότων αλλάζοντας την αντίληψή μου για τον εαυτό μου και τις ικανότητές μου: το περιβάλλον με προκαλεί, αλλά αν έχω μάθει να εμπιστεύομαι τον εαυτό μου, η αντίδρασή μου θα είναι προσαρμοστική και θα με κάνει να αισθάνομαι καλύτερα και πιο ικανός.

Τώρα, εδώ είναι τα καλά νέα: ακόμη και αν το άγχος, δηλαδή τα ερεθίσματα από το περιβάλλον, θέτουν μερικές φορές τους νεαρούς παίκτες μας σε δύσκολη θέση, είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουν κάθε είδους προκλήσεις με τις καλύτερες δυνατότητές τους, αν δουλέψουν πάνω στην αυτοεκτίμηση, τα κίνητρα και την αυτοαποτελεσματικότητά τους.